الوافى (کتاب)

کتاب وافی اثر ملا محسن فیض کاشانی و یکی از نپمهمترین و بزرگترین جوامع حدیثی شیعه است که در آن اخبار و احادیث منقول در کتب اربعه متقدم امامیه یعنی: کافی، کتاب من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار به شیوه خاصی گرد آمده است.

مؤلف

محمّد بن مرتضى مشهور به ملامحسن فيض كاشانى (۹۷۷-۱۰59ش)، حکیم، محدث، مفسر، عارف، شاعر، و يكى از اكابر علما، و فقهاء اخباری دوره صفویه در قرن یازدهم هجری و از شاگردان بر جسته ملاصدرای شیرازی و معاصر با شاه عباس دوم بوده است. پدر وی رضی‌الدین شاه مرتضی (۹۵۰-۱۰۰۹ق) مردی فقیه، متکلّم، ادیب و مفسر بود و در کاشان حوزه تدریس داشت از اساتید برجسته ایشان می توان به ملّا محمدتقی مجلسی، شیخ بهایی، میرفندرسکی، میرداماد اشاره کرد. و برخی از آثار ایشان شامل، عین الیقین الملقب بالانوار و الاسرار، الاصفی فی تفسیر القرآن، الشهاب الثاقب فی وجوب صلاة الجمعة العینی می باشد. سرانجام ملامحسن فيض در سن 84 سالگى، در 22 ربيع الثانى سال 1091 در شهر كاشان از دنيا رفت و در قبرستانى كه در زمان حياتش زمين آن را خريدارى و وقف نموده بود، به خاک سپرده شد.

کتاب الوافی

کتاب وافی مهمترین اثر حدیثی فیض و از جوامع احادیث امامیه است. در واقع می توان گفت که وافی یکی از بزرگترین، مهمترین و جامع ترین آثار حدیثی شیعه از دوره صفویان است که در آن اخبار و احادیث مربوط به: اصول، فروع، سنن و احکام اسلامی منقول در کتب اربعه متقدم امامیه یعنی: کافی، کتاب من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار گرد آمده است.

او پس از گردآوری همه احادیث کتاب های چهارگانه پیشین، احادیث مکرر را حذف نموده، آن گاه آیه هایی از قرآن کریم در مورد هر یک از اصول و فروع دین آورده است و هر جا که آیه یا حدیثی نیاز به توضیح و تاویل داشته، به شرح آن پرداخته و دشواری های متنی و لغوی آن را نیز حل کرده است. اهمیت این کتاب از آن جا آشکار می شود که علاوه بر ویژگی های یاد شده، خواننده را از مراجعه دوباره یا هر باره به کتاب های چهارگانه پیشین بی نیاز می سازد.

مرحوم فیض برای کوتاه کردن کتاب گسترده وافی، کتابی در دو جزء به نام شافی در سال 1082 ق تالیف و به پایان رسانید و آن گاه کتابی به نام نوادر الاخبار در تکلمه کتاب شافی پدید آورد.

علت نامگذاری کتاب الوافی

مولف خود بيان مي كند كه اين كتاب را الوافي ناميدم چون مشتمل بر تمامي مطالب مهم مي باشد و از مطالب مبهم پرده برمي دارد. سمّیته بالوافی لوفائه بالمهمّات و کشف المبهمات.

انگیزه تالیف الوافی

مرحوم فیض در مقدمه کتاب وافی انگیزه خود از تألیف این کتاب را مشاهده کاستی های موجود در کتب اربعه بیان ‌کرده است. این کاستی ها عبارت‌اند از:

1. کامل نبودن هر یک از کتب اربعه به تنها.
2. مشکل بودن مراجعه به آن ها به علت اختلاف عناوین ابواب هر یک از کتاب ها.
3. پراکندگی روایات هم ‌مضمون.
4. وجود روایات تکراری در کتب اربعه.

بخش های کتاب الوافی

وافی به حسب تبویب مؤلف شامل سه مقدمه و چهارده کتاب و یک خاتمه است. مقدمه نخست در طریق شناسائی علوم دینی است و مقدمه دوم در شناسائی اسناد حدیث ها است. و مقدمه سوم در اصطلاحاتی است که در این کتاب بکار برده.

اجزاء چهارده گانه کتاب به ترتیب عبارت است از:

1. کتاب عقل و علم و توحید.
2. کتاب حجت.
3. کتاب ایمان و کفر.
4. کتاب طهارت و زینت.
5. کتاب صلوة و دعا و قرآن.
6. کتاب زکات و خمس و مبرات (و قرض و عتق و مکاتبه و وقف و هبه).
7. کتاب صوم و اعتکاف و معاهدات.
8. کتاب حج و عمره و زیارات.
9. کتاب حسبه و احکام و شهادات (و حدود دیات و قصاص و جهاد).
10. کتاب معایش و مکاسب و معاملات (و اجاره و دین و ضمان و رهن و امانات).
11. کتاب مطاعم و مشارب و تجملات.
12. کتاب نکاح و طلاق و ولایات.
13. کتاب جنایز و فرایض و وصیات.
14. کتاب روضة که شامل احادیث متفرقه است.

خاتمه وافی در اسناد حدیث های تهذیب و استبصار و من لایحضره الفقیه است كه ملا محسن برای سهولت مراجعه، اسامی را به ترتیب الفبا تنظیم نموده است و برای رعایت اختصار، اسامی برخی از راویان‌ به صورت مختصر آمده است.

پانویس

متن کتاب الوافی

• کتاب الوافی